ولایت و امامت از دیدگاه ملاصدرا

ولایت به معنای قرب، حقیقتی است که هم بر خدا و هم بر انسان کامل، اطلاق می شود. ملاصدرا با کمک مبانی وجود شناختی، اثبات می کند که ولی علت وجود عالم در قوس نزول و واسطه ی فیض از جانب خدای متعال می باشد؛ وی هم چنین بر اساس مبانی انسان شناختی، ولی را علت غایی، مقصود آفرینش و مایه ی دوام و بقای موجودات معرفی می نماید. هر انسانی در طی قوس صعود، نوع منحصر به فردی می گردد که متناسب با آن نوع، در مرتبه ای از مراتب ولایت قرار می گیرد؛ ولی با به کمال رساندن قوه ی نظری و عملی خویش، صاحب مقام کن، قادر به تصرف در کائنات و فانی در ذات الهی می شود. امامت بالاترین مرتبه از مراتب ولایت و آخرین مقامی است که انسان کامل به آن نائل می گردد. ملاصدرا ولایت را به عامه و خاصه و نیز تکوینی وتشریعی تقسیم می کند. ولایت خاصه خود به دو نوع عطایی و کسبی تقسیم شده که صاحب ولایت خاصه و عطایی به فناء ذاتی، صفتی و فعلی در خداوند رسیده و مقامش کامل تر و بالاتر از صاحب ولایت کسبی است. به نظر ملاصدرا نبوت از مراتب ولایت و دارای ظاهر و باطن است ، ولایت باطن نبوت بوده و شریعت ظاهر آن می باشد. مقام نبوت عطائی و مقام ولایت اکتسابی است. نبوت و رسالت منقطع هستند اما ولایت و امامت همیشه باقی است.ملاصدرا برای اولیاء خدا، خصلت های علمی و عملی و نیز شرایط اولیه و ثانویه ای را بر می شمرد. او معتقد است مقام ولایت در سفر سوم اسفار اربعه حاصل می شود که همان مرتبه ی ایاک نعبد است. وی با استناد به قاعده ی امکان اشرف، وجود حجت الهی را اثبات کرده و تبیین می کند که نبی و امام، نوع عالی و اشرف از سایر انواع می باشند. تمامی دانسته های انسان های عالم، نزد انسان کامل یا ولی الله، موجود می باشد و او به همه ی آنها علم دارد و حتی از این مرتبه هم بالاتر و آن اینکه ولی، واسطه ی فیض الهی است؛از نظر ملاصدرا تنها مسیر معرفتی، کلام معصوم(ع) است و جز از طریق تبعیت از حضرت ختمی مرتبت(ص) و ائمه معصومین(ع) نمی توان به حقایق اشیاء و معارف حقیقی دست پیدا کرد.